Tijdens de lesdag over moestuinieren en permacultuur, afgelopen zaterdag, kwam de vraag:
Hoort een moestuin eigenlijk wel bij permacultuur? Want hoe draagt een moestuin bij aan de kerndoelen van permacultuur?
- het stimuleren van biodiversiteit,
- het herstellen van de lokale waterkringlopen,
- en het sluiten van nutriëntenkringlopen door o.a. CO₂ in de bodem op te slaan
Een logische vraag. Ecosystemen met vooral meerjarige planten, zoals bossen, spelen hierin de hoofdrol. Ze vangen water op, slaan koolstof op, bieden onderdak en voedsel aan talloze soorten en zorgen voor veerkracht en balans.
En moestuinplanten zijn meestal eenjarigen
Om te floreren vragen moestuinplanten veel input, zorg en werk van de mens. En een traditionele moestuin biedt weinig habitat aan vogels of insecten.
- De merel kan geen nest bouwen in je sla.
- Vlinders vinden er misschien nectar, maar zelden nestelplekken.
- En van rupsen in je kolen word je meestal ook niet blij.
Dus: hoe kan een moestuin dan goed zijn voor de natuur?
Eenjarige planten: de pleisters van de natuur
Veel moestuinplanten zijn afkomstig van wilde, eenjarige planten. (De planten die we vaak ‘onkruid’ noemen zijn door de mens veredeld tot bloemkool, radijsjes en winterpeen).
In de natuur zijn deze wildeplanten (pioniers) onmisbaar: ze zijn de pleisters van het ecosysteem.
Wanneer de bodem wordt verstoord, bijvoorbeeld door een omgevallen boom of een wroetend wilde zwijn, springen deze planten in om de blote aarde snel te bedekken.
Zo beschermen ze de bodem en bereiden ze de weg voor de terugkeer van meerjarige soorten.
Eenjarige planten bestaan dus altijd in samenhang met meerjarige systemen zoals bossen, moerassen of graslanden.
De dieren die schuilen in het bos profiteren van het foerageren bij de eenjarige planten. Het bodemleven van de pionierssysteem wordt verrijkt door het bodemleven uit het omliggende ecosysteem.
Juist de afwisseling tussen kortlevende pioniers en langdurige ecosystemen zorgt voor veerkracht én biodiversiteit.
Een moestuin die wél biodiversiteit stimuleert
Een goed ontworpen moestuin is geen losstaand stukje landbouw. Het is een integraal onderdeel van eetbaar ecosysteem vol leven.
In de permacultuur houden we de moestuin bewust klein en intensief, en omringen we haar met meerjarige voedselgewassen zoals fruitbomen, bessenstruiken, rabarber en asperges. Zo creëren we een biodivers mozaïeklandschap, precies zoals de natuur dat doet.
- De vogels die in je fruitbomen nestelen, ruimen de rupsen op je kolen op.
- Hommels die in je takkenril wonen, bestuiven je tomaten en courgettes.
- Sluipwespen en zweefvliegen die op de bloesem van je fruitbomen afkomen, leggen larven die bladluizen en rupsen opeten.
Eetbare hagen en windsingels houden de wind tegen, waardoor je planten minder snel uitdrogen en je minder hoeft te sproeien.
Ondergronds stimuleert de diversiteit van alle planten, ook je moestuinplanten, het bodemvoedselweb. Schimmels, wormen en bacteriën bouwen humus op die water en voedingsstoffen vasthoudt. Zo wordt je bodem een levende, vruchtbare spons die een groot deel van het irrigatie- en bemestingswerk van je overneemt.
Gevaren van een traditionele moestuin
Een moestuin zonder meerjarige planten raakt snel uit balans. Plaagdieren krijgen vrij spel, omdat er geen habitat is voor hun natuurlijke vijanden. Je moet dan zelf ingrijpen: met bestrijdingsmiddelen, of door handmatig slakken en rupsen te verwijderen.
Tijdrovend en niet erg prettig.
Ook ondergronds blijft het bodemleven beperkt. Minder bodemdiversiteit betekent meer werk: extra bemesting, vaker controleren en bijsturen, meer input van buitenaf, en meer kans op ziektes bij je planten.
Zelf je groente en fruit kweken helpt het klimaat
Er is nóg een, minder zichtbare manier waarop een goed ontworpen eetbare tuin (inclusief moestuin) bijdraagt aan biodiversiteit, de waterkringloop en het klimaat:
Hoe meer je zelf kunt eten uit je tuin, hoe minder je afhankelijk bent van industriële landbouw, een van de grootste veroorzakers van CO₂-uitstoot, biodiversiteitsverlies en vervuiling van zoet water wereldwijd.
Zelfs biologische landbouw is vaak gebaseerd op monoculturen*. Ook daar moeten ecosystemen worden afgebroken om open akkers te maken. En door het gebrek aan habitat kunnen natuurlijke vijanden van plaagdieren hun werk niet doen. (*Afhankelijk van het systeem die gebruikt wordt).
Juist al die kleine eetbare ecosystemen die we in onze achtertuinen zouden kunnen aanleggen, zouden samen een enorme bijdrage kunnen leveren aan het herstellen van het mondiale web van leven.
Hoe ontwerp je een moestuin met permacultuur?
Een veerkrachtige moestuin begint niet met zaaien, maar met observeren en plannen. Door te leren van de natuur ontdek je hoe je omstandigheden kunt creëren waarin planten, dieren en bodemleven samenwerken als één ecosysteem. Een tuin waarin de natuur je helpt in plaats van tegenwerkt. Zo leg je de basis voor een moestuin die niet alleen jaar op jaar voedsel oplevert, maar ook bijdraagt aan een gezondere wereld.
Wat heb je nodig in de planningsfase?
1. Observeren en onderzoeken
- Hoe valt de zon op je tuin? Waar waait de wind? Hoe stroomt het water?
- Hoe zit het met het bodem en bodemleven?
- Zijn er plagen? Wat vertellen ze je?
- Welke planten groeien er al? Zijn ze nuttig voor het geheel? Staan ze op een goede plek?
2. Analyseren
- Wat is de beste locatie voor je moestuin?
- Waar kun je eetbare, meerjarige planten zetten die je moestuin beschutten en verrijken?
- Welke planten passen bij jouw bodemtype?
- Welk compostsysteem werkt het beste voor jouw situatie?
3. Ontwerpen
- Maak een doordacht plan op papier, zodat je fouten voorkomt voordat je begint met aanleggen.
- Zet op een rij welke materialen, planten en structuren je nodig hebt.
- Stel een zaaiplan op dat je elk jaar kunt hergebruiken.
Voor wie weinig tijd of ervaring heeft, kan deze planningsfase overweldigend voelen. Er is veel informatie te vinden, maar geen tuin is hetzelfde, hoe weet je wat voor jouw tuin geschikt is?
De Permacultuur Moestuincursus
In de cursus De Permacultuur Moestuin help ik je stap voor stap om je tuin te observeren, analyseren en ontwerpen volgens de principes van de natuur. Zo leg je een stevig fundament voor een moestuin die jaar na jaar sterker en mooier wordt, met minder werk en meer oogst.
