De Permacultuur Moestuin
Een permacultuur moestuin is slechts één onderdeel van een permacultuursysteem. Bij permacultuurontwerp worden je huis, tuin en directe omgeving gezien als je ‘habitat’. Het doel is om zoveel mogelijk van wat je nodig hebt uit deze habitat te halen. En dat te doen op een manier die goed is voor de mens, goed voor de aarde en goed voor de toekomst. Voordat je zaadjes in de grond stopt, kun je het beste investeren in een goede basis. De vier pijlers voor een gezonde moestuin zijn:
Microklimaat – Genoeg zonuren en windwering.
Biodiversiteit – Een moestuin heeft de rest van het ecosysteem nodig!
Water – irrigatie voor je planten en habitat voor je gratis tuinhulpjes (vogels, amfibieën, insecten enz).
Bodem – Humus, compost en bodemleven.
Hoewel een moestuin meestal bestaat uit een- en tweejarigen, wordt hij zoveel mogelijk omringd door vaste planten, struiken en bomen die ook voorzien in je levensbehoeften (voedsel, medicinaal, brandstof, vezels, enz.) Een soort mini-voedselbos.
Dit ‘mini-voedselbos’ zorgt voor je moestuin, beschermt hem tegen de wind en houdt de grond vruchtbaar. Het mini-voedselbos biedt ook een habitat voor je gratis tuinhulpjes; de verscheidenheid aan dieren en schimmels die de hele tuin in balans houden door plagen te beheersen en de bodem te bemesten.
Met permacultuur werken we samen met alle andere organismen in de omgeving en proberen we een win-win situatie te creëren.
Microklimaat: wat is de beste plek voor een moestuin?
Zo dicht mogelijk bij je huis op een plek die 6 tot 8 uur zon per dag krijgt.
In welke kamer breng je de meeste tijd door? Idealiter wil je je moestuin vanuit het raam van deze kamer kunnen zien. Waarom? Omdat een moestuin veel aandacht nodig heeft. Als je je moestuin gemakkelijk kunt zien vanuit je ‘middelpunt van activiteit’, kun je hem beter in de gaten houden en verbruik je minder energie om hem te onderhouden. Hoe dichter bij het huis, hoe minder last je hebt van mee-eters zoals duiven.
Het is niet altijd mogelijk om dit te bereiken. Veel mensen hebben een volkstuin en te weinig ruimte in de achtertuin. Probeer in dat geval bij je ‘achterdeur’ de gewassen te kweken die regelmatig geplukt moeten worden, of die kwetsbaar zijn voor plaagdieren. Zaailingen moeten ook dicht bij huis gekweekt worden. Net als een baby, hebben ze veel aandacht nodig..
Begin je moestuin zo klein mogelijk. Vooral als je een beginner bent, geeft een klein gebied je de beste kans op een succesvolle oogst het eerste jaar. Het is gemakkelijker om te observeren en te leren op een klein perceel. Een vierkante meter tuin is een goede plek om te beginnen. Hoe meer ervaring je opdoet, hoe meer je je moestuin kunt uitbreiden.
Links: mijn moestuinbakjes in aanbouw winter 2022. Ik kan de bakken goed zien vanuit mijn keukenraam. Rechts: de moestuin en tuin in de zomer van 2023
Windwering en de zonnecirkel
Moestuinplanten houden niet van te veel wind. Het droogt ze uit in de zomer en onttrekt warmte aan de tuin in de lente en herfst. Gestreste planten worden zwak. Ze kunnen zich dan minder goed verdedigen tegen de opruimers van de natuur – slakken, insecten en schimmels.
Als je veel wind in je moestuin hebt, kun je die afweren met eetbare bomen en struiken; Een mini-voedselbos. In Nederland komt de wind in de lente meestal uit het zuidwesten en in de winter uit het oosten/noordoosten. Maar elke tuin is anders. Objecten in de omgeving, zoals gebouwen en bomen, kunnen de wind op vreemde manieren kanaliseren. De beste manier om erachter te komen waar de wind vandaan komt, is door naar buiten te gaan en de wind op verschillende tijden van het jaar te observeren en te voelen.
De zonnecirkel is een klassieke permacultuur manier om de wind te weren en de zon te vangen in je moestuin. Je plant een mini-voedselbos in een boog rond je moestuin, en bij voorkeur ook rond je huis. Het weert winden uit het noorden, oosten en westen en houdt zonnewarmte vast in je moestuin. Aan de windzijde van de zonnecirkel moet je windbestendige soorten planten. Tegen de muren van je huis kun je warmteminnende planten zoals vijgen en perziken planten. Voedselbosplanten bieden ook een habitat voor je gratis tuinhulpjes (dieren en schimmels). Het is een win-win-win situatie.
Een voorbeeld uit het praktijk
Een volledige zonnecirkel is niet voor iedereen weggelegd. Maar ook in kleine tuinen kun je zorgen voor optimale windbescherming en biodiversiteit. Gebruik bomen en struiken op plaatsen waar ze de moestuin niet beschaduwen. Kijk hier voor plantinspiratie.
Een permacultuur moestuin in de stad
Boven: Deze stadstuin heeft geen last van wind. Aan de noordkant van de moestuinbedden zijn eetbare struiken en jonge boompjes geplant om de biodiversiteit te vergroten.
Andere manieren om de wind te weren
Een takkenril weert de wind in de winter en vormt tegelijk een habitat voor egels, vogels, insecten en schimmels.
Microklimaatdoek over de bedden spannen helpt in het vroege voorjaar. Het beschermt je gewassen tegen vorst in de winter, en te hete zon in de zomer. Het is belangrijk om een goede kwaliteit doek aan te schaffen. Vliesdoek breekt af in de zon en verspreidt microplastics. Microklimaatdoek kost wat meer maar gaat 10 tot 15 jaar mee.
Windbreekgaas: Dit is een goede voorlopige oplossing totdat de struiken groeien
Biodiversiteit
De grote ecologische problemen van onze tijd (o.a. klimaatverandering) komen grotendeels voort uit de afname van de wereldwijde biodiversiteit. Biodiversiteit is het ecologische mechanisme waarmee het evenwicht in de wereldwijde klimaat- en weercycli wordt gehandhaafd.
Sinds de jaren 1950 hebben onze industriële en landbouwactiviteiten steeds meer ecosystemen in akkers, mijnen en steden veranderd. De biodiversiteit is sterk afgenomen.
Onze activiteiten pompen te veel CO2 en stikstof de lucht in. Tegelijkertijd vernietigen we de ecosystemen die dit overschot gedeeltelijk kunnen absorberen en het evenwicht kunnen herstellen.
Wil je beter begrijpen hoe dit werkt? Lees dan hier verder
Een voedselweb in je tuin mogelijk maken
In de (moes)tuin kun je maar één aspect hiervan proberen op te lossen. Er zijn tegenwoordig bijvoorbeeld veel meer plagen van organismen zoals slakken omdat het in de winter te warm is. Er sterven er minder van de kou en ze kunnen zich eerder en sneller voortplanten. Klimaatverandering kun je niet direct aanpakken in de tuin maar je kunt de onbalans gedeeltelijk corrigeren door ervoor te zorgen dat je tuin een zo groot mogelijke diversiteit aan organismen boven en onder de grond aantrekt. Er zijn bijvoorbeeld veel organismen die slakken eten. Niet alleen egels, maar ook loopkevers, aaltjes, andere slakken en vogels. Door genoeg beschutting, water en voedsel beschikbaar te maken in je tuin maak je een voedselweb mogelijk dat plagen in toom houdt en de bodem bemest.
Beschutting en Voedsel
Iedereen heeft beschutting nodig tegen wind, kou en hitte, en veilige plekken om zich voort te planten. We denken vaak meteen aan nestkastjes voor vogels, maar denk ook aan:
- takkenrillen en takkenhopen
- groenblijvende struiken voor winterbeschutting
- dichte struiken met doornen zodat vogels veilig kunnen nestelen.
- Mulch op de bodem
- (bak)stenen en stronken op hoopjes voor overwintering padden en salamanders
- Nestkasten voor vleermuizen
Gezellig samen overwinteren onder de stenen. Hoeveel padden kun je vinden?
Stapelmuur links gemaakt door: Jetskeinhetgroen.nl
Als je genoeg diversiteit hebt in je beplanting, heb je in prinicipe ook genoeg voedsel voor de wilde dieren. Denk eraan dat de planten biologisch zijn en dat je genoeg bloemen en bessen in de tuin hebt tijdens de maanden dat er niet veel te eten is:
Bloemen voor de insecten in het vroege voorjaar en de herfst. En voor vogels in de winter en de lente. Door de tuin te mulchen en de bladeren te laten liggen, creëer je een plek voor insecten om te overwinteren en voor vogels om zich te voeden.
Water
Water is de eerste levensbehoefte. Probeer zoveel mogelijk regenwater van je dak op te vangen. Er zijn tegenwoordig veel compact regenwatertanks beschikbaar met een grote capaciteit: bijvoorbeeld: Rainsavers
Gewone regentonnen kun je ook aan elkaar koppelen. Er zijn verschillende manieren om dit te doen: watertonnen aan elkaar koppelen
Als je bodem goed waterdoorlatend is, kun je overtollig water naar de tuin sturen zodat het de bodem in kan sijpelen. In deze film zie je hoe ik dat doe in mijn achtertuin:
Vijvers. Een vijver is onmisbaar in elke tuin. Het kan ook een speciekuip vijver zijn. Heb je kinderen? Zet een stuk betongaas over de vijver heen zodat ze er niet in kunnen vallen: Hoe maak je een mini-vijver?
Een stappenplan voor het omgaan met droogte in de tuin
Bodem en compost
De bodem is de motor van je tuin en moestuin, en de motor wordt aangedreven door het bodemleven. Het bodemleven eet en verwerkt organisch materiaal. Als ze genoeg voedsel en vocht hebben, bemesten ze je planten en houden ze de bodem in goede conditie. Regelmatig spitten en een kale bodem verstoort dit proces.
Als je het bodemleven voedt, zullen je planten ook sterker worden en minder vatbaar zijn voor plagen en ziekten. Leg al het organische afval van de planten weer op de bodem en maak / gebruik compost in de moestuin.
Als je net begint met een nieuwe moestuin, moet je waarschijnlijk een eerste goede laag compost toevoegen als basis.
De beste compost om te gebruiken is groencompost: De groencompost van Keurcompost.nl is gemaakt van tuinafval. Het wordt gecontroleerd op de juiste hoeveelheid voedingsstoffen. Te veel voedingsstoffen in compost is niet goed. Ze kunnen uitspoelen en het grondwater vervuilen. Als je veel compost nodig hebt, zoek dan een leverancier bij jou in de buurt.
Turfvrij
Gebruik turfvrije compost. Turf wordt gewonnen uit veengebieden. In het oogstproces komt er veel methaan en CO2 vrij. Veengebieden zijn ook belangrijke ecosystemen die een grote rol spelen in de watercyclus. Ze moeten met rust gelaten worden. Leveranciers Turfvrije moestuinaard: Biokultura
Welke compostsysteem is geschikt voor jouw tuin?
Tijdens het indelen van je tuin reserveer een plek in de schaduw voor je compostsysteem. Er zijn heel veel verschillende manieren om compost te maken. Welke je kiest, hangt af van je middelen, ruimte en tijd.
Onderstaande tabel helpt je om een geschikt systeem te kiezen: uitgebreide informatie over de verschillende methoden vind je via de links onderaan.
| veel materiaal – groene en bruineveel tijd | veel materiaal – groene en bruineweinig tijd | weinigmateriaal – alleen keukenafval | initial aanleg | onderhoud | |
| grote moestuinveel ruimte | warm composteren 18 dag methode alle methoden | wormenbak composteren met kippen koud composteren in m3 bakken / hoop(pas op voor ratten) | wormenbak bokashi compost aankopen van een bio compostbedrijf compostthee | evt. groencompost (keurcompost)gebruiken voor het aanleg:keurcompost.nl (alleen grote ladingen) | mulchen met groen materiaal, liever geen houtige materiaal mulchen met herfstblad van pioneer bomen 1 á 2 cm compost per jaar op de bedden wormencompost als extra bemesting |
| kleine moestuinweinig ruimte | warm composteren 18 dag methode (als je de ruimte hebt) koud composteren Je overtollige materiaal delen met mensen die compost willen maken? | wormenbak bokashi (verder verwerken in wormenbak) koud / warm composteren in compostvaten | wormenbak compost thee bokashi | evt biologische moestuin compost kopen voor het begin (beschikbaar is zakken)biokultura.nl | mulchen met groen materiaal, liever geen houtige materiaal mulchen met herfstblad van pioneer bomen 1 á 2 cm compost per jaar op de beddenwormencompost als extra bemesting |
Warme composteren
https://compostbrigade.nl/warm-composteren-compost-maken/
18 dag methode (Berkeley methode)
https://www.helgavanleipsig.com/snel-composteren-berkeley-methode/
Composteren met kippen
https://4uitersten.be/2018/02/leg-je-composthoop-eens-in-het-kippenhok/
Koud composteren
https://compostbrigade.nl/koud-composteren/
Bokashi
https://compostbrigade.nl/bokashi-fermenteren/
Wormenbak
https://compostbrigade.nl/worm-composteren-compost-maken/
Met een compostbeluchter is het ook mogelijk om warme compost te maken in een compostvat. Een compostbeluchter is sowieso handig voor het toevoegen van zuurstof aan de compost. In vaten kan het materiaal snel te nat worden. Het verteert niet goed en gaat stinken. Een keer per week de compostbeluchter gebruiken lost dit probleem op (als je genoeg bruin materiaal hebt toegevoegd).
Planning
Als je je moestuin nog niet hebt aangelegd, neem de tijd om een goed plan ontwerp te maken zodat alles op de goede plek staat. Dit zal je veel tijd en energie sparen! Hulp erbij nodig?
Links: Het ontwerp voor mijn achtertuin. De moestuinbakken staan daar waar de meeste zonuren zijn. Zie hieronder voor een grotere weergave.
Rechts: De tuin in de zomer van 2023
← Zuid